สถาปัตยกรรมไทยและศิลปลายไทย โดยศิษย์พุทธศิลปสถาปัตยกรรม
โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ พีระพัฒน์ สำราญ
หนังสือเล่มที่ VIII ในโครงการ The Ten Books on Architecture by ASA
#TenBooksbyASA
หนังสือชุดองค์ความรู้ทางสถาปัตยกรรม 10 เล่ม โดยสมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์
หนังสือเล่มนี้เกิดขึ้นจากความประสงค์ของผู้รวบรวมในฐานะลูกศิษย์ ซึ่งได้มีโอกาสศึกษาเรียนรู้และรับการอบรมจากอาจารย์ประเวศ ลิมปรังษี เมื่อครั้งที่อาจารย์ประเวศ ได้กลับมาสอนหลักสูตรสถาปัตยกรรมไทย มหาวิทยาลัยศิลปากร ภายหลังจากเกษียณอายุราชการแล้ว อาจารย์ได้ถ่ายทอดความรู้และประสบการณ์จากการทำงานให้แก่นักศึกษาอย่างต่อเนื่องมาหลายสิบปีจนกระทั่งถึงแก่วาระสุดท้ายของชีวิต นอกจากความรู้ที่ได้รับจากการบรรยายในห้องเรียนแล้ว อาจารย์ยังได้รวบรวมค้นคว้าจัดทำเอกสารประกอบการศึกษาเพื่อใช้ในการเรียนการสอนไว้เป็นจำนวนมาก และยังแนะนำให้ผู้เรียนสำเนาแบบเก็บไว้สำหรับการศึกษาเพื่อออกแบบอย่างเข้าใจ โดยที่อาจารย์มักกล่าวแนะนำอยู่เสมอๆ ว่า “ให้เก็บไว้ศึกษาและเป็นทางเดินของความคิดที่จะก้าวต่อไปข้างหน้าได้โดยไม่หลงทาง…”
เอกสารการสอนต่างๆ ที่อาจารย์ประเวศ จัดทำไว้แล้วนั้นเป็นสมุดปกอ่อนเย็บเล่มอย่างง่ายๆพอสำหรับการใช้สอนตามหัวข้อบรรยายแต่ละเรื่องๆ โดยเขียนคำอธิบายหัวเรื่องและภาพถ่ายประกอบแบบสถาปัตยกรรม ด้วยลายมือเขียนข้อความสั้นๆ เพื่อประกอบความเข้าใจ
เอกสารการสอนเหล่านี้จึงเป็นการจัดระบบความรู้ความคิดของอาจารย์ประเวศ ด้วยวิธีการเรียบเรียงที่อาจารย์สามารถทำได้ด้วยตนเองเป็นหลัก คือการรวบรวมข้อมูล ประมวลความรู้ และนำเสนอตัวอย่างเป็นแนวทางสำหรับการนำไปใช้ออกแบบศิลปสถาปัตยกรรมไทยตามแนวทางปรัชญาศาสตร์ศิลปสถาปัตยกรรมไทย ตามแต่ละเรื่องเพื่อให้เข้าใจถึงต้นกำเนิด ที่มา และการนำไปใช้ในการออกแบบต่อไป
เอกสารประกอบการสอนด้านสถาปัตยกรรมไทยทั้งหมด ซึ่งมีจำนวนมากมายหลายร้อยเล่มได้มอบไว้ให้แก่สถาบันศิลปสถาปัตยกรรมไทยเฉลิมพระเกียรติ มหาวิทยาลัยศิลปากร พร้อมด้วยผลงานออกแบบ แบบพิมพ์เขียวที่เก็บสะสมไว้อีกเป็นจำนวนมาก โดยความประสงค์ของอาจารย์ที่ต้องการมอบให้แก่สถาบันศิลปสถาปัตยกรรมไทยฯ ดูแลจัดเก็บรักษาและนำไปใช้ประโยชน์เพื่อการเผยแพร่และสืบทอดความรู้ด้านสถาปัตยกรรมไทยที่อาจารย์ประเวศ ได้อุทิศตัวมุ่งมั่นศึกษาพัฒนาต่อยอดจากครูบาอาจารย์จนเป็นผลสำเร็จมาแล้ว ด้วยผลงานออกแบบพุทธศิลปสถาปัตยกรรมในแนวทางสร้างสรรค์จำนวนมากซึ่งเป็นผลงานสำคัญระดับชาติ ตลอดจนงานในหน้าที่ราชการกรมศิลปากรซึ่งท่านเองมีบทบาทสำคัญในการก่อสร้างและบูรณปฏิสังขรณ์สถาปัตยรรมไทยทั่วประเทศ
แนวคิดในการจัดทำหนังสือเล่มนี้ ผู้รวบรวมมีความประสงค์ที่จะรักษาต้นฉบับเอกสารการสอนลายมือเขียนหรือเอกสารพิมพ์ดีดอัดสำเนาของอาจารย์ประเวศ และบทสัมภาษณ์ในวารสารและสื่อสิ่งพิมพ์ต่างๆ เป็นหลัก ทั้งนี้เพื่อให้ผู้อ่านได้ศึกษาจากความคิดของอาจารย์ประเวศอย่างแท้จริง ส่วนการเรียบเรียงเนื้อหา ภาพถ่ายประกอบ แบบลายเส้นสถาปัตยกรรม เป็นการคัดสรรจากคลังข้อมูลของสถาบันศิลปสถาปัตยกรรมไทยเฉลิมพระเกียรติ โดยผู้รวบรวมเอง
“สถาปัตยกรรมไทยและศิลปลายไทย โดยศิษย์พุทธศิลปสถาปัตยกรรม” เป็นชื่อที่ปรากฏอยู่บนหน้าปกเอกสารการสอนที่อาจารย์ประเวศ ลิมปรังษี เขียนไว้ด้วยลายมือตัวท่านเอง ผู้รวบรวมพิจารณาเห็นว่าเพื่อเป็นการรักษาต้นฉบับเดิมของท่านอาจารย์ จึงได้นำชื่อดังกล่าวมาเป็นชื่อของหนังสือเล่มนี้
จากคำนำหนังสือ สถาปัตยกรรมไทยและศิลปลายไทย โดยศิษย์พุทธศิลปสถาปัตยกรรม รวบรวมและเรียบเรียง โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ พีระพัฒน์ สำราญ ผู้อำนวยการสถาบันศิลปสถาปัตยกรรมไทยเฉลิมพระเกียรติ มหาวิทยาลัยศิลปากร